Wymiary: 111,5 × 85,5 cm
zakup, 1961
nr inw. MP 312 MNW
Okres adopcji: 1 rok
Biogram
Portret przedstawia króla Stanisława Augusta Poniatowskiego u schyłku panowania. Powstał w czasie, gdy Rosja i Prusy dokonywały II rozbioru Polski (porozumienie rozbiorowe zawarto 23 stycznia 1793), w następstwie przegranej przez Rzeczpospolitą wojny obronnej i obalenia Konstytucji 3 maja.
Władca ukazany jest zgodnie z wyszukanymi kanonami ikonograficznym epoki, jako oświeceniowy homme des lettres: w zaciszu gabinetu, w domowym stroju – szlafroku (co dodatkowo oznacza zmniejszenie dystansu monarchy wobec poddanych). Towarzyszą mu rekwizyty o przemyślnej, erudycyjnej wymowie (globus w tle, na stole klepsydra, którą otacza królewska korona). Były one przedmiotem wielu analiz naukowych.
Konterfekt wykonany został według konceptu samego monarchy. Nazwał go „portretem alegorycznym” i na życzenie władcy powielany był w wielu replikach i kopiach malarskich oraz rycinach, które król rozdawał członkom rodziny i znaczącym osobistościom świata polityki. Sztychy, wykonane według tego portretu, trafiły również na europejskie dwory panujących.
Portret jest swoistym „testamentem” ideowym Stanisława Augusta. Obraz unaoczniał oglądającym duchowe cierpienie władcy w obliczu nieszczęść, które dotknęły Polskę i miał usprawiedliwiać jego niepopularne decyzje polityczne. Uzmysłowieniu odbiorcom rozpaczy monarchy służy m.in. odwołanie do Dydony, mitycznej królowej Kartaginy. Aluzją do niej jest widoczna na oskrzynieniu stołu inskrypcja Quaesivit coelo Lucem (Szukała światła na niebie), zaczerpnięta z IV księgi Eneidy Wergiliusza. Poniżej tego napisu na listwie profilowej Bacciarelli uwiecznił majuskułą królewskie imiona i tytuły oraz rok powstania dzieła MLCCXXXXIII, a jeszcze niżej dodał własną sygnaturę z datą miesięczną (Aprilis).
Obraz z MNW to jedyna wersja tego portretu, spośród dziewiętnastu znanych malarskich realizacji, sygnowana przez twórcę. Jest ona najbardziej harmonijna pod względem kompozycji, opracowania malarskiego i oddania majestatu monarchy, przeczuwającego kres swych rządów.
Marcello Bacciarelli uznawany jest za prekursora narodowej szkoły malarstwa polskiego. Oprócz licznych portretów króla Stanisława Augusta, jego rodziny, przedstawicieli polskiej arystokracji, pozostawił po sobie m.in. cykl „Poczetkrólów Polski” w Pokoju Marmurowym Zamku Królewskiego w Warszawie oraz obrazy o tematyce historycznej i mitologicznej na Zamku i w innych królewskich rezydencjach.
