Denar Kazimierza Wielkiego z samego początku panowania (1333), z imieniem królowej Anny (Aldony). Mennica Sandomierz lub Kraków, znane 2 egz.
Av. +[K]AZ[I] R P (na drugim egz. [KA]ZI) wokół głowy męskiej w koronie w prawym profilu; Rv. *+*A-NNA[*D G] R] (pierwsza litera w polu pod koroną, ciąg dalszy imienia w otoku), tj. Kazimirus Rex Polonie — Anna Dei Gracia Regina.
Anna, księżniczka litewska, córka Giedymina, była pierwszą żoną Kazimierza Wielkiego, którą poślubił w 1325 roku. Urodziła Kazimierzowi dwie córki: Elżbietę, później księżnę pomorską, i Kunegundę, później margrabinę brandenburską. Nie udzielała się w rządach, za to zasłynęła szczodrością dla ubogich i zakonów oraz umiłowaniem muzyki. Zmarła po długiej i ciężkiej chorobie ok. 25 maja 1339 roku.
Monetę datuję na początek panowania Kazimierza ze względu na uderzające podobieństwo do monet Władysława Łokietka typu Profil / tarcza, choć styl wykonawczy jest tu słabszy. Treść stempli sugerowałaby wręcz związek tego denara z koronacją pary królewskiej (w Krakowie, 25 kwietnia 1333 r.). Gdyby wszakże przyjąć, że takie monety były rozrzucane podczas ceremonii koronacji Kazimierza i Anny, powinny one być znane z krakowskich znalezisk, zwłaszcza z Wawelu. Tak jednak nie jest. Możliwe więc, że denary z imieniem królowej Anny mają związek z jej dobrami wiennymi, do których prawdopodobnie należał Sandomierz — z mennicą, czynną co najmniej do końca panowania Władysława Łokietka.
O ile wiemy, ani przedtem, ani potem małżonka panującego polskiego władcy nie została uwieczniona na obiegowej monecie. Księżna Helena (1194-1199/1200) i królowa Jadwiga (1384-1386) biły swe monety jako panujące władczynie (w 2. połowie XIV wieku swoje znaki na monetach umieściły też dwie księżne śląskie, ale nie były to już wtedy władczynie polskie). Królowe spotykamy dopiero na monetach-medalach barokowych, przeznaczonych do dworskich celów. Kilka przypadków umieszczania na awersie i rewersie monety odniesień do króla i królowej spotykamy w Czechach, jednak dużo wcześniej (Władysław I i Judyta, 1158-1174, i Przemysł Otokar I i Konstancja, 1198-1230). Dodajmy, że jest to pierwsza w ogóle moneta, na której umieszczono imię osoby narodowości litewskiej.
Borys Paszkiewicz
